Ryt dominikański
tradycyjna liturgia Zakonu Kaznodziejskiego

O. Augustine Thompson OP

Od czasu do czasu pisałem, że dominikańskie zwyczaje związane z kadzidłem są często zupełnie inne od rzymskich. Pomyślałem więc, że czytelnicy mogą docenić omówienie tradycyjnego zwyczaju dominikańskiego. Piękny gotycki trybularz po prawej stronie wygląda niemal tak samo jak rocznicowy trybularz w klasztorze św. Alberta Wielkiego w Oakland w Kalifornii, w naszym Domu Studiów.

A. Okazje do używania kadzidła

1. Chociaż właściwie w klasztorze z wystarczającą liczbą braci należy z reguły codziennie odprawiać Mszę uroczystą (z diakonem i subdiakonem), to nie podczas każdej Mszy uroczystej używa się kadzidła. Kadzidła używa się podczas Ewangelii, offertorium i podniesienia we wszystkie niedziele oraz święta trzeciej klasy (poprzednio simplex) i wyższe. Nie używa się go w ferie ani podczas Mszy za zmarłych (z wyjątkiem absolucji po Mszy).

2. W te dni kadzidła używa się także na Mszach śpiewanych (Missae cantatae). Aby rozwiać wątpliwości dotyczące tego zwyczaju, zakon prosił Kongregację Obrzędów o uznanie go i otrzymywał zgodę co pięć lat aż do Soboru Watykańskiego II. Dzisiaj kadzidła używa się powszechnie.

3. Ołtarz tradycyjnie okadza się także w te dni podczas śpiewania Kantyku ewangelicznego w laudesach i nieszporach.

B. Sposób trzymania kadzielnicy przez turyferarza podczas jej zasypania

Chociaż w parafiach, być może wskutek liczby dostępnych ministrantów, było i jest powszechną praktyką, że turyferarzowi towarzyszy nawikulariusz, na Mszy konwentualnej tak nie było. I, jako że kapłan w naszym rycie nigdy nie obsługuje łyżki, wymagało to pewnych technik, które wydają się skomplikowane, lecz w rzeczywistości są bardzo proste. Obecność nawikulariusza w rzeczywistości tylko komplikuje posługiwanie się kadzidłem. Metody tej używa się (przy sedilli) podczas przygotowania do Ewangelii, a także, po stronie Epistoły, podczas przygotowania do ofertorium.

Należy używać konwencjonalnego trybularza z pokrywą, którą można podciągać na trzech łańcuchach przy użyciu środkowego łańcucha. Wchodząc przed Ewangelią, turyferarz trzyma łańcuchy przy szczycie kadzielnicy blisko dysku (lub pierścienia dysku) małym palcem lewej ręki; lewym palcem wskazującym i kciukiem trzyma łódkę (która musi mieć niewielką podstawę). Prawą ręką trzyma łańcuchy tuż nad pokrywą, mając trybularz na wysokości talii po prawej stronie. Tak należy trzymać trybularz zawsze, gdy nie jest on używany: nigdy nie nosi się go ani nie trzyma na pełnej długości łańcucha. Inaczej jest tylko podczas śpiewania Ewangelii, jak wyjaśnimy poniżej.

Na początku Alleluja lub traktu turyferarz podchodzi do kapłana. Obniża trybularz, prawą ręką podciąga pierścień środkowego łańcucha i trzyma go na serdecznym palcu lewej ręki. Spowoduje to podniesienie pokrywy trybularza o kilkanaście centrymentrów: nie trzeba nawet tyle, aby dostać się do węgielków. Wówczas prawą ręką chwyta cztery łańcuchy tuż nad pokrywą i podnosi je, tak aby mógł je ująć trzecim, czwartym i piątym palcem lewej ręki. Otwarty trybularz znajduje się teraz na wysokości talii turyferarza, a jego prawa ręka jest wolna. Turyferarz otwiera nią łódkę i nabiera łyżkę kadzidła. Pokazuje ją kapłanowi, mówiąc: „Benedicite”. Kapłan błogosławi kadzidło, a turyferarz odpowiada „Amen”.

Turyferarz nakłada kadzidło do kociołka, wkłada łyżkę z powrotem do łódki, zamyka łódkę i zdejmuje łańcuchy z trzech palców lewej ręki, pozwalając, aby zwisały swobodnie. Następnie zdejmuje pierścień środkowego łańcucha z lewego palca serdecznego i opuszcza pokrywę trybularza. Chwyta łańcuchy tuż nad pokrywą prawą ręką, tak jakby przyjmował pozycję do trzymania trybularza lub chodzenia z nim. Należy zauważyć, że jeśli trybularz zawiera ruchomy pierścień wokół łańcuchów, to nigdy się go nie przesuwa w dół aż do pokrywy trybularza. Pozostaje one w zawsze w połowie długości łańcuchów. Gdyby został przesunięty całkiem w dół, wykonywanie tych ruchów byłoby utrudnione lub zupełnie niemożliwe.

Brzmi to skomplikowanie, ale po kilkukrotnym wykonaniu ruchy te będą się wydawały zupełnie naturalne.

C. Inne zasady dotyczące używania trybularza

1. Podczas noszenia trybularza — niezależnie od tego, czy kadzidło w nim jest zapalone, czy nie — nigdy nie nosi się go na pełnej długości łańcuchów. Trzyma się je lub nosi tak, jak wyjaśniono powyżej. Oznacza to, że łańcuchy są we właściwym położeniu na wypadek, gdyby trybularz miał być wręczony diakonowi, aby ten wręczył go kapłanowi. Jeśli turyferarz ma sam wręczyć trybularz kapłanowi, musi najpierw zamienić ręce, aby kapłan otrzymał trybularz w poprawnym położeniu do użycia. Ten sposób trzymania kadzielnicy sprawia, że staje się ona mniej widoczna i mniej się porusza, a zatem mniej też rozprasza.

2. Turyferarz nigdy nie kołysze kadzielnicą w przód i w tył (ponoć, aby podtrzymać palenie się węgielków), jak czyni się zazwyczaj w rycie rzymskim. Znowu służy to unikaniu rozpraszania uwagi podczas trwania czynności liturgicznych.

3. Istnieje tylko jedna sytuacja, w której trybularz jest trzymany na pełnej długości łańcucha (i znowu lewą ręką). Jest tak podczas śpiewania Ewangelii. Jednak nie wolno nim kołysać; powodowałoby to odciąganie uwagi od Ewangelii.

4. Gdy turyferarz (ewentualnie kapłan lub diakon) kadzi, czyni to bez kołysania kadzielnicą podczas duktu. Dzięki temu łańcuch nie dźwięczy. Ruch odbywa się prosto w górę i w dół, w zupełnej ciszy. Dominikańskie kadzenie zawsze jest ciche;
nie powinno odciągać uwagi od muzyki ani czynności liturgicznych, które upiększa.

5. Diakona i subdiakona, a także dwóch akolitów turyferarz okadza podczas prefacji. Asystujący zwracają się do niego twarzami, pozostając na swoich miejscach: w kierunku diakona turyferarz podnosi kadzielnicę dwukrotnie, w kierunku subdiakona — jeden raz, a każdego akolity — także jeden raz. Następnie okadza każdego brata w chórze: w kierunku prowincjała kadzielnicę podnosi się trzy razy, każdego kapłana — dwa razy, a innych braci — jeden raz. Nasze księgi liturgiczne nie wspominają okadzania ludu, bo skoro nasz ryt jest rytem zakonnym, zakłada się brak jego obecności. Jednak w parafiach zazwyczaj kadzielnicę podnosi się jeden raz w kierunku każdej ze stron zgromadzenia oraz raz w kierunku chóru. Ilustracja po lewej stronie przedstawia turyferarza w pozycji podczas prefacji. Na zdjęciu widoczny jest śp. o. Joseph Fulton celebrujący Mszę w klasztorze św. Alberta Wielkiego w połowie lat 50. XX wieku.

D. Szczególne cechy używania kadzidła podczas Mszy uroczystej

1. Trybularza NIGDY nie wnosi się w procesji wejścia ani wyjścia. Podczas tych procesji nigdy nie nosi się także krzyża. Turyferarz, nawikulariusz i krucyferariusz NIE uczestniczą w tych procesjach, lecz przebywają w zakrystii lub cicho i dyskretnie w prezbiterium po stronie Ewangelii do chwili, aż będą mieli wykonać jakąś czynność. Pierwsza czynność turyferarza przypada podczas Ewangelii.

2. Nie ma okadzania ołtarza podczas śpiewu officium (czyli introitu).

3. Kapłan kieruje przygotowaniem kadzielnicy do Ewangelii, siedząc na sedilli (ławka dla celebransa i asysty wyższej), jak wyjaśniono powyżej. Kapłan nigdy nie dotyka łyżki. Turyferarz podczas całego tego obrzędu stoi.

4. Diakon okadza Ewangeliarz trzema prostymi i cichymi podniesieniami trybularza. Następnie wręcza go z powrotem subdiakonowi, a ten — turyferarzowi.

5. Okadzanie podczas offertorium odbywa się prościej niż na Mszy rzymskiej. Diakon pokazuje kapłanowi łyżeczkę z kadziłem w celu pobłogosławienia, a następnie wręcza mu kadzielnicę. Ten czyni za jej pomocą pojedynczy znak krzyża nad darami. Następnie trzykrotnie podnosi i obniża kadzielnicę przed hostią i kielichem (nigdy nie podnosząc jej ponad ramię). Jeśli obecne jest tabernakulum lub krzyż (lub jedno i drugie), okadza je jednym zestawem trzech podniesień. Jeśli obecne są relikwiarze, czyni umiarkowany ukłon i z linii środkowej, bez zmiany miejsca, okadza razem relikwiarze po stronie Ewangelii dwoma podniesieniami, a następnie relikwiarze po stronie Epistoły także dwoma podniesieniami. Jeśli na ołtarzu jest tylko jeden relikwiarz, okadza go dwoma podniesieniami. Czyni głęboki ukłon, a następnie okadza trzema podniesieniami górną część ołtarza, przechodząc na stronę Epistoły, jeden raz w kierunku każdego świecznika. Obniża kadzielnicę i powraca na środek. W ten sam sposób okadza górę ołtarza, przechodząc na stronę Ewangelii. Następnie powraca, trzykrotnie okadzając w tym czasie dolną część ołtarza. Zatrzymuje się przed krzyżem, czyni głęboki ukłon, a następnie kończy trzema podniesieniami kadzielnicy okadzanie dolnej części ołtarza po stronie Epistoły. Po przybyciu tam oddaje trybularz diakonowi. Na ilustracjach z prawej i lewej strony (powyżej) widzimy błogosławienie kadzidła i okadzanie ołtarza przez śp. o. Fabiana Parmisano w klasztorze św. Alberta Wielkiego około 1960 roku.

6. Diakon okadza kapłana (trzema podniesieniami), gdy ten skończył okadzać ołtarz na offertorium. Asystę okadza turyferarz podczas prefacji, jak już wyjaśniono. Po lewej można zobaczyć diakona (o. Paula Raftery’ego) trzymającego ornat i okadzającego, podczas gdy o. Anthony-M. Patalano podnosi kielich podczas uroczystej Mszy w kościele pod wezwaniem Różańca Świętego w Portland w stanie Oregon w latach 90. XX wieku.

7. Tuż przed konsekracją turyferarz, który klęczy między akolitami u stóp ołtarza, napełnia kadzielnicę nie pobłogosławionym kadzidłem. Następnie przekazuje ją diakonowi, który nieprzerwanie okadza Święte Postaci podczas każdego podniesienia. Potem przekazuje ją z powrotem turyferarzowi, a ten wstaje, przyklęka i wychodzi do zakrystii, jako że w pozostałej części Mszy nie ma już żadnych czynności do wykonania.

E. Turyferarz podczas Missa Cantata

1. Turyferarz pozostaje w zakrystii lub siedzi w prezbiterium do chwili przygotowywania przez kapłana kielicha po Epistole. Gdy przed Ewangelią kapłan zaczyna przechodzić na północną stronę ołtarza, turyferarz przychodzi i wspina się na stopnie ołtarza, aby spotkać się z przechodzącym kapłanem na linii środkowej ołtarza. Otrzymuje tam błogosławieństwo kadzidła na Ewangelię, schodzi i prowadzi akolitów wokół narożnika stopni na Ewangelię.

2. Na offertorium przynosi kadzielnicę na stronę Epistoły, aby kapłan okadził ołtarz. Następnie z powrotem otrzymuje kadzielnicę, przechodzi na środek prezbiterium i czeka. Okadza akolitów (i być może lud) podczas prefacji, jak na Mszy uroczystej.

3. Klęka na środku pierwszego stopnia, gdy akolici wstępują na stopnie ołtarza na podniesienie, i wkłada nie pobłogosławione kadzidło do trybularza. Następnie nieprzerwanie okadza podczas podniesień, tak jak czyni diakon na Mszy uroczystej.

Źródło: Dominican Liturgy za zgodą o. Augustine’a Thompsona OP
Tłumaczenie: Dominika Krupińska