Odnaleziono XIII-wieczną dominikańską wersję Stabat Mater
O. Augustine Thompson OP
Zwrócono mi uwagę, że opublikowany został ważny artykuł, informujący o odkryciu słynnej Stabat Mater używanej jako sekwencja w graduale powstałym w konwencie mniszek dominikanek w Bolonii pod koniec XIII wieku. Jest to jak dotąd najwcześniejszy znany przykład użycia tego hymnu jako sekwencji, a nie hymnu pobożnościowego. Powszechnie sądzono, że hymn ten zaczął być używany jako sekwencja dopiero pod koniec średniowiecza. Interesujące jest także, że dołączona melodia nie odpowiada ani wzorcowej melodii rzymskiej, ani znajdującej się w drukowanych księgach dominikańskich. Tekst ten odnaleziono w Bolonii, w Museo Civico Medievale, MS 518, k. 200v–04r.
Informacja została opublikowana w: Cesarino Ruini, „Un antico versione dello Stabat Mater in un graduale delle Domenicane bolognesi,” Deo è lo scrivano ch’el canto à ensegnato: Segni e simboli nella musica al tempo di Iacopone, Atti del Convegno internazionale, Collazzone, 7–8 luglio 2006, red. Ernesto Sergio Mainoldi i Stefania Vitale, Philomusica On-line, 9, no. 3 (2010). Osoby pragnące zapoznać się z pełnym tekstem śpiewu znajdą go na końcu tego artykułu.
Oto streszczenie artykułu dla osób, które nie zamierzają go czytać po włosku:
Odkrycie wersji Stabat Mater, zawierającej muzykę do sekwencji, w pochodzącym z końca XIII wieku graduale z bolońskiego klasztoru mniszek dominikanek, umożliwia wysunięcie nowych hipotez co do początków i historii tego znanego tekstu. Nie było dotychczas świadectw wskazujących na używanie go jako sekwencji przed połową XV wieku. Analiza utworu uwydatnia nie zidentyfikowane poprzednio osobliwości dotyczące historycznego i liturgiczno-muzycznego kontekstu, w jakim był on używany; natomiast porównanie z bogactwem odmienności tekstualnych, jakie przynosi jego złożona tradycja, wskazuje na zgodność z późniejszymi źródłami, głównie pochodzącymi z Veneto i Emilii. Jako że jest to jedno z najwcześniejszych świadectw tej popularnej kompozycji (istnieje jeszcze tylko jedna współczesna wersja, także z Bolonii, ale nie została ona dostrzeżona), nie może być wątpliwości co do jego znaczenia dla krytyki tekstu; między innymi nie wspiera ono spornej tezy o autorstwie Iacopone da Todi.
A oto zdjęcie rękopisu, zawierające początek śpiewu.
Uważni czytelnicy spostrzegą odmienności tekstualne również w tej wersji. Ryt dominikański, używany przez braci, dodał Stabat Mater jako sekwencję na święto Matki Bożej Bolesnej dopiero w XV wieku, w ramach dostosowania własnego rytu do rytu rzymskiego, w którym śpiew ten dodano już wcześniej. Jednak melodia nie pochodzi z wersji XIII-wiecznej. Podajemy ją dla porównania:
Dodatkowo dla porównania podajemy pierwszy werset z melodią znajdującą się w graduale rzymskim z 1961 roku:
Mam nadzieję, że podjęte zostaną wysiłki na rzecz używania tego śpiewu.
Dziękuję br. Innocentemu Smithowi OP za zwrócenie mojej uwagi na ten artykuł.
Źródło: „Dominican Liturgy” za zgodą o. Augustine’a Thompsona OP
Tłumaczenie: Dominika Krupińska